top of page

KAPLICZKI. LUDOWA SZTUKA SAKRALNA BESKIDU NISKIEGO

Podczas wielkiej schizmy wschodniej w 1054 roku nastąpił definitywny podział kościoła i powstanie kościoła prawosławnego. Powstanie kościoła grekokatolickiego było pochodną zawartej w 1439 roku na Soborze we Florencji unii pomiędzy kościołem prawosławnym a rzymskokatolickim.

Do Polski kościół grekokatolicki został wprowadzony po unii w Brześciu w latach 1595 - 1596. Pod pojęciem "ludowa sztuka sakralna Beskidu Niskiego", rozumiem w moich pracach przydrożne kapliczki i krzyże, tak liczne w Beskidach. Kiedyś istniał piękny zwyczaj; każda zagroda powinna mieć krzyż lub kapliczkę. Było zaszczytem postawienie krzyża obok swojego domu. Fundowali je pobożni mieszkańcy. Kapliczki budowały ubogie wsie, których nie było stać na postawienie kościoła lub cerkwi. Z czasem powstawało ich coraz więcej. Krzyże stawiano również w miejscach "przeklętych", na rozstajach dróg, przywołując w ten sposób Boga. Pod krzyżami przy drogach chowano samobójców, były one też zwieńczeniem zbiorowych mogił ludzi zmarłych w wyniku epidemii (Dominikowice-Pustki). Najliczniejszą grupę stanowią fundacje wotywne. Wznoszono je w określonej intencji, prosząc o łaskę Boga, lub dziękując za doznane łaski (szczęśliwy powrót z wojny, ożenek, narodziny dziecka itp.). Najmniej liczne - pokutne, fundowane jako zadośćuczynienie za popełnione zło. Obok krzyży i kapliczek sadzono drzewa. Głęboko zakorzeniona cześć do drzew jest zwyczajem sięgającym jeszcze czasów pogańskich Słowian.
Kapliczki przydrożne możemy podzielić na: kapliczki domkowe, kapliczki skrzynkowe, kapliczki-figury przydrożne, kapliczki wnękowe.
Krzyże stawiano: żeliwne, kamienne i drewniane. Widniała na nich postać ukrzyżowanego Chrystusa. Beskid Niski jest specyficznym miejscem, który zamieszkują co najmniej trzy społeczności: polska, ukraińska i łemkowska. Wśród religii przeważają wyznawcy kościołów: rzymskokatolickiego, grekokatolickiego i prawosławnego. Te różne kultury i zwyczaje współżyją tutaj przenikając się jedna w drugą. Obok krzyża prawosławnego stoi katolicki, a ich mnogość świadczy o głębokiej wierze mieszkańców. Wrosły już tak głęboko w architekturę, że aż stały się dla nas-mieszkańców tych stron-normalnością, codziennością.
Pragnąłbym zwrócić na nie uwagę Państwa. Zacznijmy je od nowa dostrzegać, nie przechodźmy obok nich obojętnie. Wystawa prezentująca moje prace przedstawia ludową sztukę sakralną powiatu gorlickiego. Zawiera ponad 600 fotografii.  Jest ona pierwszą częścią projektu, w którym docelowo chciałbym ukazać cały Beskid Niski pod tym kątem. Niestety coraz mniej krzyży i kapliczek stoi przy naszych drogach. Widziałem wiele zniszczonych. Nasi przodkowie pozostawili nam ten piękny element architektury, szkoda że dzisiaj do rzadkości należy stawianie nowych.
Serdecznie zapraszam do zwiedzenia wystawy. Mam nadzieję, że choć trochę przybliżę Państwu unikalne piękno przydrożnych świątków.

bottom of page